FUNDACJE RODZINNE

Coraz więcej polskich przedsiębiorców staje przed wyzwaniem przekazania zarządu nad swoją firmą następnemu pokoleniu. Nie zawsze jednak jest to takie proste, jak się wydaje. Nie chodzi tu jedynie o zawiłości prawne, ale również utrudnianie sukcesji przez wspólników spółki. Co zrobić, jeśli potomkowie właścicieli nie chcą lub nie mogą prowadzić biznesu zbudowanego przez rodziców czy dziadków? Czy polskie prawo przewiduje rozwiązanie problemu sukcesji przedsiębiorstw?

SUKCESJA – PROBLEMATYKA

Aktualnie w Polsce niemalże 830 tys. przedsiębiorstw to firmy rodzinne. Stworzenie silnego, dobrze funkcjonującego biznesu to często wynik pracy kilku pokoleń. Aby zachować rodzinny charakter i przekazać firmę swoim potomkom, przedsiębiorcy decydują się korzystać z prawnych rozwiązań sukcesji wynikających z Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu spółek handlowych.

Najprostszym sposobem sukcesji jest przekazanie przedsiębiorstwa w spadku lub w drodze umowy darowizny. Metoda ta ogranicza się jednak tylko do następnego pokolenia. Nie rozwiązuje problemu dalszej przyszłości firmy oraz jej majątku. Od pewnego czasu wprowadzono możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, co ma ułatwić funkcjonowanie firmy w okresie przejściowym.

Jeżeli chodzi o rozwiązania proponowane w Kodeksie spółek handlowych, to często podlegają one rozmaitym ograniczeniom. Przykładowo, w przypadku spółek osobowych zmiana wspólnika możliwa jest jedynie wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki oraz gdy zgodę wyrażą pozostali wspólnicy. Z kolei w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewidzieć można wyłączenie lub ograniczenie wstąpienia do spółki następcy prawnego zmarłego wspólnika.

POTRZEBA NOWYCH ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH

Z uwagi na powyższe ograniczenia, w polskim prawie zrodziła się potrzeba stworzenia instytucji ułatwiającej przekazywanie majątku prowadzonej firmy potomkom przedsiębiorcy, nawet jeśli ci nie chcą lub nie mogą jej prowadzić.

W odpowiedzi na rosnącą liczbę firm rodzinnych oraz problematykę ich sukcesji, polski ustawodawca podjął się próby wprowadzenia nowego rozwiązania prawnego. Opierając się na europejskich ustawodawstwach, zaproponowano stworzenie instytucji fundacji rodzinnej.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze założenia dotyczące kształtu polskiej fundacji rodzinnej.

FUNDACJE RODZINNE W POLSCE

Celem powołania fundacji rodzinnej ma być ochrona majątku przed jego utratą oraz zarządzanie nim, jak również przeznaczanie zgromadzonego kapitału osobom trzecim zgodnie z wolą fundatora. Ustawa pozwoli fundatorowi na sporą elastyczność przy wskazywaniu szczegółowych celów i nakreślaniu przedmiotu działalności instytucji.

Fundator będzie miał prawo określić beneficjentów, na rzecz których spełnianie będą świadczenia opłacane z majątku fundacji rodzinnej. W rozumieniu proponowanego projektu, beneficjent  to osoba fizyczna albo organizacja pożytku publicznego. Warto zwrócić uwagę, że ustawa nie wymaga związku pokrewieństwa pomiędzy fundatorem a beneficjentami.

Wypłacane na rzecz beneficjentów świadczenia będą dotyczyć między innymi pokrywania kosztów ich utrzymania albo edukacji. Fundacje rodzinne umożliwią przekazanie majątku zgromadzonego przez przedsiębiorstwo następcom prawnym fundatora, nawet jeśli nie będą chcieli lub mogli prowadzić firmy. Takie rozwiązanie jest odpowiedzią na problem sukcesji, opisywany powyżej. Instytucja fundacji rodzinnej to także sposób na przekazanie biznesu bez konieczności dokonywania zmian w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa.

Polska fundacja rodzina będzie posiadała osobowość prawną, którą uzyska wraz z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

MAJĄTEK FUNDACJI RODZINNEJ

Majątek fundacji to mienie – czyli własność i inne prawa majątkowe – oraz zobowiązania fundacji, w tym również zobowiązania wobec beneficjentów. Stanowić go więc będą zarówno aktywa, jak i pasywa fundacji rodzinnej.

Wniesienie majątku będzie obowiązkiem fundatora, a jego wysokość nie może być mniejsza niż 100.000,00 zł.

Fundusz operatywny fundacji rodzinnej to z kolei mienie wniesione przez fundatora, jak również mienie nabyte już po jej utworzeniu. Należy więc zwrócić uwagę, że możliwe będzie nabywanie nowych składników majątkowych. Uprawnienie to będzie podlegało jednak pewnym ograniczeniom.

Projekt ustawy wyraźnie wskazuje, kto będzie mógł dokonywać darowizn na rzecz fundacji rodzinnej. W pierwszej kolejności uprawnienie to przysługuje oczywiście fundatorowi. Dalej, projekt wskazuje spadkobierców ustawowych fundatora. Darowiznę przekazać będą mogli także spadkobiercy ustawowi po małżonku fundatora, jego wstępnym lub zstępnym. Co ważne, mimo dokonania darowizny osoby te nie otrzymają statusu fundatora.

Podkreślenia wymaga fakt, iż fundacja rodzinna nie będzie mogła prowadzić działalności gospodarczej w rozumieniu prawa, czyli zorganizowanej działalności zarobkowej, wykonywanej we własnym imieniu i w sposób ciągły. Samo postanowienie może nie być zbyt precyzyjne, należy jednak uznać, że pomimo tego fundacja będzie mogła dążyć do osiągnięcia zysku. Charakterystyczne jest bowiem to, że zarobek fundacji rodzinnej przeznaczany jest na świadczenia beneficjentów, czyli na ich potrzeby. Zysk nie będzie więc służył celom gospodarczym, które byłyby istotą bytu przedsiębiorcy.

PROJEKT USTAWY O FUNDACJI RODZINNEJ

Fundacja rodzinna nie uregulowano jeszcze prawnie w Polsce. Obecnie trwają pracę nad jej unormowaniem w polskim prawie.

Na początku 2021 roku Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy o fundacji rodzinnej wraz z jej uzasadnieniem. Dokument przeszedł już pierwszy etap konsultacji publicznych. Aktualnie przechodzi przez stadium opiniowania oraz analizowania uwag zgłoszonych w poprzedniej fazie.

Zgodnie z założeniami, ustawa powinna trafić do parlamentu w pierwszej połowie roku 2022. Ministerstwo Rozwoju i Technologii prognozuje, że ustawa może wejść w życie w dniu 1 czerwca 2022 roku.

FUNDACJE RODZINNE W INNYCH PAŃSTWACH

Fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem nieznanym europejskiemu prawodawstwu. Projektowane uregulowanie tej instytucji w Polsce bazuje na doświadczeniach innych państw, w szczególności: Austrii, Belgii, Holandii, Lichtensteinu, Malty, Monako, Niemczech, Szwajcarii oraz Szwecji. W związku z tym można mieć nadzieję, że wykorzystanie doświadczeń innych państw pozwoli na uniknięciu problemów typowych dla wdrażania nowych rozwiązań.

Wybrane modele zagranicznych fundacji rodzinnych zostaną opisane w naszych dalszych artykułach.

PODSUMOWANIE

W aktualnym stanie prawnym zauważyć można pewne ograniczenia związane z przejmowaniem oraz dziedziczeniem firm rodzinnych. Projekt ustawy o fundacji rodzinnej to odpowiedź na postulaty związane z problematyką sukcesji. Wprowadzenie tej instytucji sprzyjałoby akumulacji kapitału polskich przedsiębiorstw, zapewniając również środki na pokrycie bieżących potrzeb członków rodziny fundatora. Jednocześnie jest to szansa na zachowanie wartości kluczowych dla rodziny oraz wspieranie wielopokoleniowej sukcesji. Skorzystanie z rozwiązań fundacji rodzinnej umożliwi czerpanie korzyści z majątku firmy nawet wtedy, gdy potomkowie założyciela nie będą zainteresowani przejęciem biznesu.