Opodatkowanie i oskładkowanie odszkodowań w ugodach pracowniczych
Opodatkowanie i oskładkowanie odszkodowań
Opodatkowanie i oskładkowanie odszkodowań w ugodach pracowniczych – porównanie ugody sądowej z przedsądową
Pracownik w określonych przypadkach ma prawo domagać się od pracodawcy odszkodowania. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem prawa – np. gdy wypowiedzenie umowy było nieuzasadnione albo dokonane z pominięciem obowiązujących przepisów o trybie i formie wypowiedzenia. Roszczenie odszkodowawcze może powstać również w sytuacji niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, a także w innych przypadkach, w których przepisy prawa przewidują obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi.
Pracownik, dochodząc swoich praw, może zdecydować się na skierowanie sprawy do sądu pracy albo – w celu uniknięcia długotrwałego procesu – zawrzeć z pracodawcą ugodę. Ugoda może mieć zatem charakter przedsądowy (zawierana bez angażowania sądu) lub sądowy (zawarta w toku postępowania przed sądem). Wybór formy ugody — choć wydaje się to nieistotne — ma ogromne konsekwencje nie tylko dla przebiegu sprawy i szybkości jej zakończenia, lecz także dla sposobu opodatkowania i oskładkowania przyznanego odszkodowania.
Poniżej porównamy oba rozwiązania – ugodę przedsądowej i ugodę sądowej – z punktu widzenia obciążeń podatkowych i ubezpieczeniowych.
Ramy prawne odszkodowania za bezprawne rozwiązanie umowy o pracę
Zgodnie z przepisem art. 45 kodeksu pracy sąd pracy może po uznaniu wypowiedzenia lub rozwiązania umowy za bezskuteczne przywrócić pracownika do pracy albo, gdy pracownik zażąda odszkodowania lub przywrócenie jest niemożliwe, zasądzić odszkodowanie. Przepis art. 47¹ KP precyzuje wysokość odszkodowania – od równowartości wynagrodzenia za okres od dwóch tygodni do trzech miesięcy, nie niższą niż za okres wypowiedzenia. W przypadku umowy na czas określony, która wygasła, lub krótkiego okresu pozostałego do jej zakończenia, odszkodowanie może odpowiadać okresowi, na jaki umowa była zawarta, nie więcej jednak niż trzy miesiące.
W praktyce strony coraz częściej zamiast długotrwałego procesu przed sądem decydują się na zawarcie ugody, która ma wtedy charakter przedsądowy. Również na etapie sądowym możliwe jest zawarcie ugody, do czego zresztą sędziowie są zobowiązani nakłaniać. Zgodnie bowiem z przepisem art. 10 kodeksu postępowania cywilnego w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji.
Zależnie od tego, którą ugodę zawrą strony, inaczej kształtuje się kwestia tego, czy od tej kwoty należy odliczyć zaliczkę na podatek dochodowy oraz, czy kwota odszkodowania wlicza się do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
W myśl przepisu art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wyłącza z katalogu zwolnień podatkowych odszkodowania wynikające z umów lub ugód innych niż sądowe. Oznacza to, że wyłączone ze zwolnienia są ugody niesądowe, czyli zwolnienie dotyczy wyłącznie ugód sądowych, a zatem tylko w przypadku zawarcia ugody sądowej nie ma obowiązku płacenia podatku.
Opodatkowanie ugody przedsądowej
Jeżeli zatem dojdzie do zawarcia ugody przedsądowej, to pracodawca jako płatnik jest zobowiązany do pobrania i wpłacenia zaliczki na podatek dochodowy od wypłacanego odszkodowania.
Pracodawca musi potrącić zaliczkę z kwoty brutto i przekazać ją do urzędu skarbowego. Cały proces wiąże się więc z dodatkową administracją dla pracodawcy i pomniejszeniem świadczenia otrzymywanego „do ręki” przez pracownika.
Opodatkowanie ugody sądowej
Początkowo ugoda sądowa była opodatkowana tak samo jak przedsądowa. Ten stan uległ zmianie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 29 listopada 2006 r. (SK 51/06). TK uznał, że przepis wyłączający z ulgi odszkodowania na podstawie ugód sądowych jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości i ochrony praw pracowniczych, dlatego odszkodowania przyznane na podstawie orzeczenia sądu lub ugody sądowej zostały zwolnione z podatku dochodowego.
W praktyce pracodawca, wypłacając odszkodowanie na mocy ugody sądowej, nie pobiera zaliczki podatkowej, a pracownik otrzymuje pełną kwotę brutto jako kwotę netto. W ten sposób rekompensata za naruszenie prawa pracy nie podlega obciążeniom podatkowym, co wzmacnia ochronę pracownika i upraszcza rozliczenia podatkowe dla obu stron.
Oskładkowanie odszkodowań – zasady ZUS
Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe nie wlicza się odpraw, odszkodowań i rekompensat wypłacanych z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że odszkodowanie pracownicze, bez względu na formę ugody, nie generuje obowiązku odprowadzania składek ZUS.
Dla pracownika jest to istotne, ponieważ nie traci on części świadczenia na ubezpieczenia społeczne, a pracodawca unika dodatkowych kosztów pracowniczych.
Wnioski i rekomendacje
Podsumowując, warto rozważyć wszystkie aspekty prawne i finansowe przed wyborem formy ugody.
- Dla pracodawcy: obie formy ugody generują ten sam koszt brutto, natomiast ugoda sądowa zwalnia z obowiązku roli płatnika zaliczki PIT, co upraszcza formalności. Ugoda przedsądowa pozwala uniknąć procedury sądowej, lecz wymaga odprowadzania podatku.
- Dla pracownika: ugoda sądowa gwarantuje wyższą kwotę netto, co jest szczególnie istotne przy wyższych odszkodowaniach. Ugoda przedsądowa może być szybka, ale obniża świadczenie o kwotę zaliczki podatkowej.
- Aspekt procesu: ugoda przedsądowa skraca czas rozwiązania sporu i zmniejsza koszty procesu, lecz niesie ryzyko rozliczenia podatkowego. Ugoda sądowa wymaga wniesienia sprawy do sądu, ale stabilizuje sytuację podatkową i eliminuje ryzyko sporów z fiskusem.
Podsumowanie
W praktyce wybór między ugodą przedsądową a sądową powinien uwzględniać zarówno koszty czasowe i proceduralne, jak i różnice finansowe dla pracownika. Dla pracodawcy istotna jest prostota rozliczeń podatkowych, a dla pracownika – maksymalizacja otrzymanego świadczenia. W większości wypadków rekomendowana jest ugoda sądowa, ponieważ zapewnia pełne zwolnienie z PIT oraz eliminuje obowiązek poboru zaliczki przy zachowaniu takich samych kosztów brutto dla pracodawcy. Na tę chwilę przepisy prawa powodują, że pracownikom nie opłaca się zawierać ugód przedsądowych, lecz wytaczać postępowania przed sądem. Nawet tylko po to, aby przy pierwszej okazji zaproponować ugodę sądową. Taki stan powoduje, że więcej spraw trafia do sądów, mimo że mogłyby zakończyć się na etapie przedsądowym. Bez wątpienia ustawodawca powinien pochylić się nad tą kwestią i dokonać zmian, które obciążyłyby sądy i zrównały ugody przedsądowe i sądowe.
Wiele innych przydatnych treści znajdziesz tutaj: AKTUALNOŚCI PRAWNE