Koszty zastępstwa procesowego po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego

Koszty zastępstwa procesowego po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego

Koszty zastępstwa procesowego

Koszty zastępstwa procesowego po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego

We wcześniejszym wpisie Elektroniczne Postępowanie Upominawcze (EPU) jako alternatywa dla tradycyjnego pozwu  przybliżyliśmy mechanizm działania elektronicznego postępowania upominawczego (EPU) oraz jego praktyczne zalety — przede wszystkim szybkość procedury, niższe koszty i wygodę obsługi zdalnej. Wskazaliśmy również, w jakich sytuacjach warto z niego korzystać (np. roszczenia pieniężne o jasnym stanie faktycznym). W powyższym wpisie podkreślono, że jeżeli w terminie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego powód wniesie pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu „zwykłym”, skutki prawne, które ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, następują z dniem wniesienia pozwu w EPU. Innymi słowy – postępowanie zachowuje swoją ciągłość. Co więcej, na żądanie stron sąd, rozpoznając w postępowaniu „zwykłym” sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym. O jakich kosztach mowa? Chodzi przede wszystkim o koszty procesu, w tym koszty zastępstwa procesowego.

Czym są koszty zastępstwa procesowego?

Koszty zastępstwa procesowego to część kosztów procesu, obejmująca wydatki poniesione przez stronę na wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika — adwokata lub radcy prawnego — za prowadzenie sprawy przed sądem. Innymi słowy, jest to zwrot kosztów reprezentacji procesowej, przysługujący stronie, która wygrała sprawę, a nie samemu pełnomocnikowi.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, koszty te ponosi strona przegrywająca, a sąd zasądza je na rzecz strony wygrywającej co do zasady w wysokości odpowiadającej stawce minimalnej. W uzasadnionych przypadkach sąd może zasądzić koszty zastępstwa procesowego w stawce wyższej, jeżeli nakład pracy pełnomocnika był większy.

Ich wysokość określają dwa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości:

  • rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie,
  • rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Koszty te mogą być przyznane stronie reprezentowanej przez pełnomocnika, jeśli wygrała sprawę w całości lub w części. Przy ustalaniu ich wysokości sąd przede wszystkim uwzględnia wartość przedmiotu sporu, czyli najczęściej kwotę, której dotyczy sprawa. Jeżeli postępowanie dotyczy zapłaty, to wartość przedmiotu sporu stanowi kwota żądana w pozwie.

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego – stawki minimalne

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie opłat za czynności adwokackie lub radców prawnych stawki minimalne kosztów zastępstwa procesowego w elektronicznych postępowaniach upominawczych kształtują się następująco:

Wartość przedmiotu sporu (WPS)Stawka minimalna
do 500 zł90 zł
powyżej 500 zł do 1500 zł270 zł
powyżej 1500 zł do 5000 zł900 zł
powyżej 5000 zł do 10 000 zł1800 zł
powyżej 10 000 zł do 50 000 zł3600 zł
powyżej 50 000 zł do 200 000 zł5400 zł
powyżej 200 000 zł do 2 000 000 zł10 800 zł
powyżej 2 000 000 zł15 000 zł

Stawki są takie same, bez względu na to, czy stronę reprezentuje adwokat lub radca prawny. Stawki są takie same zarówno dla EPU, jak i w postępowaniu upominawczym czy nakazowym. O postępowaniu nakazowym pisaliśmy tutaj. Postępowanie upominawcze różni się od standardowego (zwykłego) postępowania cywilnego tym, że jest szybsze, prostsze i prowadzone głównie na podstawie dokumentów. Sąd wydaje w nim nakaz zapłaty bez przeprowadzania rozprawy, jeśli z pozwu i załączonych dowodów wynika, że roszczenie jest zasadne. Pozwany może się od tego nakazu odwołać, składając sprzeciw – wtedy sprawa trafia do zwykłego postępowania. Celem postępowania upominawczego jest więc sprawne dochodzenie niespornych należności pieniężnych.

Wątpliwości w zakresie kosztów zastępstwa procesowego

W ostatnich latach rozstrzygnięte zostały wątpliwości praktyczne związane z rozliczeniem kosztów poniesionych przez strony, a zwłaszcza kosztów zastępstwa procesowego, gdy postępowanie EPU kończy się umorzeniem. W literaturze i orzecznictwie pojawiały się przedtem argumenty przemawiające zarówno za, jak i przeciw mechanizmowi „podwójnego wynagrodzenia”. „Podwójne wynagrodzenie” oznaczało bowiem sytuację, w której stronie powodowej zasądzano odrębne wynagrodzenie za czynności wykonane w EPU oraz dodatkowo pełne wynagrodzenie za czynności wykonywane w postępowaniu zwykłym — skutkując faktycznym podwojeniem należnych opłat za tę samą sprawę.

Argumenty obu stron

Z jednej strony wskazywano na brzmienie przepisu art. 50537 § 2 KPC i uzasadniano, że sformułowanie „uwzględnienie kosztów poniesionych” może obejmować wszystkie kategorie kosztów, w tym koszty zastępstwa poniesione w EPU. Z drugiej strony formułowano argumenty systemowe: automatyczne zasądzenie dwóch opłat za czynności tego samego pełnomocnika (raz za EPU, raz za postępowanie zwykle) naruszałoby zasadę celowości i proporcjonalności kosztów procesu (art. 98 KPC) oraz prowadziłoby do nadmiernego obciążenia strony pozwanej. Ponadto rozporządzenia o opłatach za czynności adwokatów i radców prawnych przewidują obniżone stawki dla postępowań sumarycznych. Dla przykładu: stawka minimalna wynosi za prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przed sądem okręgowym 50% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat – 75% stawki minimalnej.

Znaczenie uchwał Sądu Najwyższego

Przełomowe znaczenie miały uchwały Sądu Najwyższego zapadłe w 2024 r., w szczególności uchwała z dnia 10 kwietnia 2024 r. (III CZP 53/23). Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie zainicjowanej pozwem wniesionym zgodnie z art. 50537 § 2 zd. 1 KPC (czyli w sprawie, gdzie wcześniej było umorzenie w EPU) sąd, rozstrzygając o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie z art. 50537 § 2 zd. 2 KPC, uwzględnia jedną opłatę za czynności pełnomocnika w wysokości odpowiadającej postępowaniu rozpoznawanemu w sądzie. Oznacza to, że nie ma automatycznego sumowania opłat należnych za czynności w EPU i opłat za czynności w postępowaniu zwykłym. Sąd Najwyższy doprecyzował jednak, iż brak jest przeszkód, aby sąd zwiększył wynagrodzenie ponad tę jedną opłatę, jeżeli strona wykazała szczególny nakład pracy pełnomocnika poniesiony także na etapie EPU.

W praktyce orzeczniczej i doktrynalnej uzasadnienie SN opiera się na kilku podstawowych przesłankach:

  • jednokrotne uwzględnienie nakładu pracy zapobiega niezasadnemu podwójnemu obciążeniu kosztami, co byłoby sprzeczne z aksjologią systemu kosztów procesowych,
  • traktowanie EPU i postępowania powtórnego jako elementów funkcjonalnie związanych pozwala na kompleksowe i proporcjonalne ustalenie wynagrodzenia,
  • ewentualna możliwość podwyższenia wynagrodzenia w razie rzeczywistego dodatkowego nakładu pracy chroni interesy pełnomocnika wykonującego znaczącą pracę także na etapie elektronicznym.

Podsumowanie

Po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego (EPU) koszty poniesione przez strony, w tym koszty zastępstwa procesowego, mogą zostać uwzględnione w późniejszym postępowaniu „zwykłym”. Ostatecznie jednak zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2024 r. (III CZP 53/23), sąd powinien zasądzać jedną opłatę za czynności pełnomocnika, odpowiadającą etapowi postępowania sądowego, w którym sprawa jest rozpoznawana. Nie ma więc podstaw do automatycznego „podwajania” wynagrodzenia za czynności wykonane w EPU i w postępowaniu zwykłym. Jednocześnie sąd może przyznać wyższe wynagrodzenie, jeśli pełnomocnik rzeczywiście wykazał zwiększony nakład pracy także na etapie elektronicznym. Takie rozwiązanie zapewnia równowagę między ochroną interesów stron a zasadą proporcjonalności kosztów procesu.

Zachęcamy również do zapoznania się z naszymi pozostałymi publikacjami.