Konflikt rezydencji podatkowej
W poprzednim artykule z cyklu dotyczącego oddelegowania pracowników omówiliśmy kwestię rozliczenia pracownika oddelegowanego w zakresie podatku dochodowego. Wyjaśniliśmy, w jaki sposób ustalić rezydencję podatkową przy oddelegowaniu oraz jak uniknąć podwójnego opodatkowania. Z tym zagadnieniem nieodłącznie wiąże się problem podwójnej rezydencji.
Rezydencja podatkowa – krótkie przypomnienie
Omawiając kwestię konfliktu rezydencji podatkowej należy krótko przypomnieć czym jest rezydencja podatkowa oraz w jaki sposób ją ustalamy. W najprostszych słowach rezydencja podatkowa jest to miejsce zamieszkania właściwe dla celów podatkowych. Determinuje ona, w jakim kraju zapłacimy podatek.
Jak zatem ustalić rezydencje podatkową?
Rezydencję podatkową ustala się w oparciu o wypełnienie kryterium centrum interesów życiowych (osobistych lub gospodarczych) albo przebywanie w danym państwie dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Kryteria te wynikają z art. 3 ustawy o PIT.
Centrum interesów życiowych
Posiadanie w danym państwie centrum interesów życiowych oznacza, że mimo dłuższego wyjazdu pracownik pozostaje bardziej powiązany osobiście lub ekonomicznie z Polską, niż krajem wykonywania pracy. Każdy z tych warunków jest niezależny, zatem wystarczające jest spełnienie jednego z nich, aby uznać że podatnik posiada ośrodek interesów życiowych w Polsce.
Przez centrum interesów osobistych należy rozumieć ścisłe powiązania osobiste z danym państwem, np. występowanie więzi rodzinnych i towarzyskich czy podejmowanie działalności społecznej, kulturalnej czy politycznej. Z kolei ośrodek interesów gospodarczych w praktyce oznacza miejsce, w którym osiąga się większość swoich dochodów z pracy zarobkowej czy prowadzenia działalności gospodarczej, posiada się inwestycje, majątek czy jest się ubezpieczonym.
Zasada 183 dni
Drugim kryterium obok posiadania centrum interesów życiowych jest fakt przebywania na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w danym roku podatkowym. Pobyt ten nie musi być ciągły. Sumując dni pobytu należy wziąć pod uwagę dni wyjazdu, przyjazdu, a nawet części dni, które podatnik spędza w danym państwie.
Podsumowując, rezydencję podatkową określa się w oparciu o kryterium centrum interesów życiowych lub długości pobytu w Polsce w ciągu roku podatkowego. Aby spełniać warunki polskiej rezydencji podatkowej, wystarczy spełnienie jednego z dwóch powyższych warunków.
Posiadanie rezydencji podatkowej w Polsce związane jest z obowiązkiem rozliczania dochodów w Polsce na zasadach nieograniczonego obowiązku podatkowego. Takie osoby podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.
Osoby fizyczne nie mające na terytorium Polski miejsca zamieszkania (nie będące rezydentami polskimi) podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Polski.
Źródło konfliktu rezydencji podatkowej
Możliwa jest sytuacja, w której podatnik zostanie jednocześnie uznany za polskiego rezydenta podatkowego (na mocy ww. ustawy o PIT) oraz za rezydenta podatkowego drugiego państwa (wskutek spełnienia warunków przewidzianych w krajowym prawie podatkowym tego państwa). konsekwencji dochodzi do konfliktu rezydencji podatkowej. Wówczas dochodzi do podwójnego rezydencji podatkowej i tzw. konfliktu – oba kraje będą uznawały się za właściwe do opodatkowania tego samego podatnika.
Jako przykład konfliktu rezydencji podatkowej możemy wskazać sytuację, w której podatnik posiada swój ośrodek interesów życiowych w Polsce – ma tutaj dom, rodzinę i przyjaciół, a także aktywnie działa na rzecz lokalnej społeczności. Przez większość roku pracuje jednak w Niemczech. W takim przypadku zarówno Polska, jak i Niemcy mogą uznać tę osobę za rezydenta podatkowego, bowiem spełnia ona kryteria dla uzyskania rezydencji podatkowej w obu państwach.
Jak rozwiązać konflikt rezydencji podatkowej?
Reguły kolizyjne mające rozwiązać konflikt w razie wystąpienia podwójnej rezydencji podatkowej zawarte są w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania, o których wspominaliśmy już w poprzednim wpisie <link>. Reguły te pozwalają określić, w jakim państwie podatnik posiada miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.
W większości umów reguły te zawarte są w art. 4 ust. 2 umowy. Zgodnie z nimi, jeżeli osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania w obu umawiających się państwach, to jej status określa się według następujących zasad:
- osobę uważa się za mającą rezydencję podatkową tylko w tym państwie, w którym ma ona stałe miejsce zamieszkania; jeżeli ma ona stałe miejsce zamieszkania w obu państwach, wówczas uważa się że ma ona miejsce zamieszkania (rezydencję podatkową) w tym państwie, z którym ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych);
- jeżeli nie można ustalić, w którym państwie osoba ma ośrodek interesów życiowych, albo jeżeli nie posiada ona stałego miejsca zamieszkania w żadnym z państw, to uważa się, że ma ona miejsce zamieszkania (rezydencję podatkową) w tym państwie, w którym zwykle przebywa;
- jeżeli osoba przebywa zazwyczaj w obu umawiających się państwach lub nie przebywa zazwyczaj w żadnym z nich, to uważa się, że ma miejsce zamieszkania (rezydencję podatkową) tylko w tym państwie, którego jest obywatelem;
- jeżeli osoba jest obywatelem obydwu państw lub nie jest obywatelem żadnego z nich, to właściwe organy umawiających się państw rozstrzygną tę sprawę w drodze wzajemnego porozumienia.
Wracając do naszego przykładu – zgodnie z powyższymi regułami w pierwszej kolejności należy ustalić w którym miejscu osoba ma stałe miejsce zamieszkania. W tym przypadku nie jest to możliwe do ustalenia. W związku z tym należy wziąć pod uwagę drugie kryterium wskazane w pkt 1 powyżej, czyli gdzie osoba ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze. W opisanym przykładzie podatnik ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze w Polsce, bowiem tutaj ma dom, bliskich, a także prowadzi działalność społeczną.
Podsumowanie
Wbrew pozorom konflikt rezydencji podatkowej zdarza się dość często, dlatego warto wiedzieć, jak postąpić w takiej sytuacji. W przypadku konfliktu konieczne jest zastosowanie reguł kolizyjnych zawartych w odpowiedniej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jeśli mimo zastosowania powyższych reguł nadal nie można ustalić rezydencji podatkowej, państwa powinny rozwiązać tę kwestię w drodze wzajemnego porozumienia.